Hiểu rõ chính mình khi làm việc ở bất cứ lĩnh vực nào cũng là một lợi thế cạnh tranh lớn. Tự nhận thức bản thân (self-awareness) không chỉ giúp bạn trở nên nhạy bén hơn trong việc nắm bắt nhu cầu thị trường, mà còn giúp bạn hiểu rõ cách bạn được nhìn nhận bởi đồng nghiệp, khách hàng và đối tác.


Tuy nhiên, việc tự nhận thức không phải lúc nào cũng dễ dàng, đặc biệt khi bạn phải đối mặt với áp lực và sự thay đổi liên tục trong ngành Marketing. Vậy làm thế nào để bạn có thể rèn luyện khả năng này? Bài viết hôm nay sẽ giới thiệu mô hình “Cửa sổ Johari” – một công cụ đơn giản nhưng hiệu quả, giúp bạn khám phá và phát triển khả năng tự nhận thức.


Như thế nào là tự nhận thức bản thân tốt?


Khả năng tự nhận thức bản thân (self-awareness) là khả năng một người có thể nhận biết và hiểu rõ về bản thân mình, bao gồm cảm xúc, suy nghĩ, giá trị, động lực, và hành vi của họ.


Nhưng việc hiểu rõ này cần thông qua 2 chiều:

  1. Tự nhận thức từ bên trong: Là cách chúng ta tự nhìn nhận rõ ràng các giá trị, niềm đam mê, khát vọng của bản thân sao cho phù hợp với môi trường xung quanh và thời điểm giao tiếp lúc đó (ví dụ như suy nghĩ, cảm xúc, hành vi… lúc giao tiếp).
  2. Tự nhận thức từ bên ngoài: Là hiểu cách người khác nhìn nhận mình, cũng xét về những khía cạnh tương tự như bên trên. Nhờ sự thấu hiểu này, người tự nhận thức từ bên ngoài tốt sẽ có sự đồng cảm và đón nhận quan điểm của người khác tốt hơn. 


Việc tự nhận thức bản thân hoàn chỉnh cần phải cân bằng được cả 2 chiều bên trong - bên ngoài trên.


Ví dụ như việc bạn tự nhận thức được nhu cầu và đam mê của mình khi muốn chuyển việc trong ngành vậy. Thấu hiểu bản thân cần gì, giỏi gì, thích gì là chưa đủ. Bạn còn cần phải lắng nghe những ý kiến nhận xét từ những người xung quanh xem bạn có thực sự phù hợp với ngành sắp chuyển hay không. Tất nhiên, đó cần phải là những người thực sự có chuyên môn và nhìn rõ được bạn thì mới đưa ra những nhìn nhận sát thực. 


Nhưng tự nhận thức lại thường không dễ dàng đạt được như vậy. Dưới đây là 3 yếu tố khiến Marketer gặp khó khăn trong việc tự nhận thức bản thân:

  1. Áp lực từ việc theo đuổi xu hướng mới: Trong ngành marketing, xu hướng thay đổi liên tục và việc phải liên tục cập nhật khiến bạn có thể đánh mất cái nhìn khách quan về bản thân. Bạn có thể cảm thấy mình luôn phải chạy theo những xu hướng mới mà quên mất giá trị cốt lõi của mình là gì.
  2. Sự phản hồi không rõ ràng từ môi trường xung quanh: Đôi khi, những phản hồi từ đồng nghiệp, khách hàng có thể không đủ cụ thể để giúp bạn hiểu rõ mình đã làm tốt hay cần cải thiện điều gì. Điều này khiến bạn dễ rơi vào vùng mù về chính bản thân, không biết liệu mình đang đi đúng hướng hay không.
  3. Sự mâu thuẫn giữa áp lực cá nhân và môi trường làm việc: Marketer thường phải đối mặt với áp lực về kết quả ngắn hạn, điều này có thể khiến họ lơ là việc thấu hiểu chính mình, dẫn đến việc hành động chỉ dựa trên yêu cầu từ khách hàng hoặc cấp trên thay vì theo đúng giá trị cá nhân.


Luyện tập tự nhận thức bản thân thông qua mô hình “Cửa sổ Johari”


Để giúp bạn luyện tập và nâng cao khả năng tự nhận thức bản thân trong lĩnh vực marketing, mô hình “Cửa sổ Johari” (Johari Window Model) là một công cụ tâm lý học hữu ích. 


Mô hình “Cửa sổ Johari” là công cụ tâm lý học được phát triển bởi Joseph Luft và Harrington Ingham vào năm 1955, giúp ta nhận thức bản thân rõ thông qua việc tìm hiểu 2 khía cạnh:


  • Trục ngang: Những gì bạn biết về chính mình.
  • Trục dọc: Những gì người khác biết về bạn.



Từ đó, bạn xác định được 4 vùng nhận thức:

  1. Vùng mở - Những điều về bạn mà bạn và những người xung quanh đều biết: Đây là những đặc điểm của bản thân mà cả bạn và các bên liên quan đều biết đến, như thông tin cá nhân, kinh nghiệm và kỹ năng nổi bật… Ví dụ như phong cách làm việc mà Marketer đã truyền đạt và thống nhất với đội nhóm. Vùng mở này được coi là vùng giao tiếp, cộng tác và kết nối giữa bạn và người khác để không bị lúng túng, hiểu nhầm và mâu thuẫn.
  2. Vùng mù - Những điều về bạn mà người khác biết nhưng bạn không biết: Là những thông tin mà người khác thấy ở bạn nhưng bản thân bạn lại không nhận thức được. Ví dụ như bạn là một leader thường quản lý vi mô (micro-manage) team của mình hoặc có thể quá lơ là team của mình (macro-manage) nhưng lại không nhận thức được. Vùng mù này chính là nguyên nhân chính dẫn đến những lầm tưởng hoặc sai lầm khi bạn làm việc và ra quyết định trong team. Chỉ đơn giản vì đôi khi bạn không biết những gì mình đang làm là không đúng và ảnh hưởng đến người khác.
  3. Vùng ẩn - Những điều về bạn mà bạn biết nhưng người khác không biết: Là vùng mà bạn biết nhưng không nói cho những người xung quanh họ biết. Đó có thể là nỗi sợ, là thành kiến, định kiến… Và họ không chia sẻ những điều này cho mọi người xung quanh có thể là vì muốn “tự vệ”, muốn sống kín đáo, muốn giữ bí mật… Đây chính là vùng khiến bạn và những người xung quanh bắt đầu nảy sinh sự hiểu nhầm và mâu thuẫn. Vì khi người khác không thể biết được thông tin chính xác từ bạn, họ chỉ có thể đoán và quy kết thông tin.
  4. Vùng đóng - Những điều về bạn mà bạn không biết, người khác cũng không biết: Đây là vùng của những nhận thức hay khả năng chưa được bạn khám phá. Ví dụ như bạn có thể không nhận ra khả năng phục hồi của mình cho đến khi trải qua một giai đoạn khủng hoảng kinh tế. Nếu khai thác đúng cách, bạn có thể dựa vào vùng này để phát huy tiềm năng của bản thân.


Tiếp theo, bạn có thể thực hành bài tập 4 bước sau để tìm ra tất cả những tính từ về bản thân mình trong mỗi vùng ở ma trận Johari:


Bước 1: Thử liệt kê một danh sách các tính từ mô tả cách bạn làm việc. Ví dụ như “truyền cảm hứng”, “khiêm tốn”, “đồng cảm”, “tâm lý”, “sáng tạo”, “bảo thủ”...

Bước 2: Bạn tự chọn những tính từ mô tả đúng bản thân mình, cố gắng lựa chọn những tính từ mô tả bạn rõ nhất ở môi trường team hiện tại.

Bước 3: Tổ chức những buổi trò chuyện hoặc meeting để nhận phản hồi cá nhân. Như vậy là bạn có thể tự lưu lại được những tính từ mô tả bạn từ phía đồng nghiệp, khách hàng....

Bước 4: Bạn tự tổng hợp và sắp xếp lại các tính từ đã nhận được vào từng vùng trong Cửa sổ Johari.


Nhờ vậy bạn đã có nhận thức tổng quát về:

  • Những tính từ bạn đã tự nhận thức về bản thân đúng đắn, khi cả bản thân và đồng nghiệp đều chọn, thuộc Vùng mở.
  • Những tính từ là điểm mạnh của bản thân nhưng người khác lại không nhìn thấy được, thuộc Vùng ẩn.
  • Những tính từ người khác “định nghĩa” bạn nhưng bạn không hề biết, thuộc Vùng mù.
  • Những tính từ thể hiện tiềm năng của bản thân vừa được bạn và người khác phát hiện ra trong buổi trò chuyện, thuộc Vùng đóng. 


Chuyển từ “tự nhận thức bản thân” sang “tự hoàn thiện bản thân” trong 


Câu hỏi lúc này là làm sao để bạn có thể mở rộng Vùng mở và thu hẹp 3 vùng còn lại trong Cửa sổ Johari, giúp bạn và đồng nghiệp của mình có cái nhìn chung về bản thân trong team, từ đó phát huy những nhận thức tốt, cải thiện nhận thức chưa tốt?

Cách thu hẹp 3 Vùng ẩn - mù - đóng khi nhận thức bản thân như sau:


Đối với Vùng ẩn - Hãy cởi mở với team hơn: Chỉ khi bạn thoải mái bày tỏ và chia sẻ những suy nghĩ và quan điểm của bản thân cho team biết, họ mới có thời gian để thấu hiểu các quyết định bạn đưa ra. Ngoài ra, việc này còn giúp mọi người xung quanh bạn xóa bỏ các định kiến cá nhân về bạn (nếu có). 

Bạn không cần quá gượng ép bản thân phải nói ra hết những điều không hay khiến bạn không thoải mái. Ví dụ như bạn có thể chia sẻ với team về những áp lực và thách thức mà mình đang đối mặt. Sự cởi mở này không chỉ giúp giảm bớt gánh nặng cá nhân mà còn xây dựng một mối quan hệ gắn kết, đồng cảm hơn trong team.


Đối với Vùng mù - Hãy mạnh dạn giao tiếp và ghi nhận đánh giá: Không có cái nhìn của những người xung quanh, bạn rất khó quan sát bản thân một cách toàn diện. Hãy chia sẻ những suy nghĩ và lý do đằng sau mỗi công việc của bạn với mọi người và lắng-nghe họ phản hồi.

Cũng với ví dụ chia sẻ với team mình về những áp lực và thách thức mà bạn đang gặp phải, bạn có thể thêm 1 bước nữa là khuyến khích họ đưa ra các cảm nghĩ hay nhận xét về cách bạn đối mặt. Trong những nhận xét họ đưa ra chắc chắn sẽ có những góc nhìn mới mẻ mà bản thân bạn chưa từng biết tới.


Đối với Vùng đóng - Thúc đẩy khám phá và thử thách bản thân: Cuối cùng, bạn cần tìm cách khám phá và phát triển tiềm năng ẩn chứa trong vùng đóng. 

Điều này có thể thực hiện qua việc thử thách bản thân với những cột mốc mới, học hỏi kỹ năng mới, hoặc tham gia các khóa đào tạo và phát triển. Việc thường xuyên tự đẩy mình ra khỏi vùng an toàn sẽ giúp bạn khám phá những khả năng tiềm tàng và phát triển mạnh mẽ hơn.


Kết


Tự nhận thức bản thân không chỉ là kỹ năng quan trọng trong cuộc sống mà còn là yếu tố then chốt trong sự nghiệp của một marketer. Với mô hình "Cửa sổ Johari", bạn có thể luyện tập khả năng tự nhận thức và từ đó, nâng cao hiệu quả làm việc cũng như xây dựng mối quan hệ vững chắc hơn với đội nhóm và khách hàng. Hãy không ngừng rèn luyện và khám phá bản thân, bởi chỉ khi bạn thấu hiểu chính mình, bạn mới có thể dẫn dắt chiến dịch marketing một cách xuất sắc.


Bài viết gốc: Làm sao chuyển từ tự nhận thức bản thân sang tự hoàn thiện bản thân