Mỗi năm, Merriam-Webster - từ điển lâu đời nhất tại Mỹ sẽ công bố từ vựng được tra cứu nhiều nhất năm: “Word of the Year”. Các từ vựng được bình chọn thường gắn liền với những sự kiện hoặc xu hướng lớn trong năm. Những từ này không chỉ được tìm kiếm nhiều mà còn phản ánh các chủ đề, mối quan tâm của xã hội.
Đặc biệt, với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ AI và những thay đổi trong xã hội, các từ vựng gần đây đã tập trung nhiều vào các khái niệm về tính xác thực và vấn đề tâm lý. Cùng điểm qua các từ ngữ của năm 2022 và 2023, trước thềm công bố từ của năm 2024 để có thể thấy được những khía cạnh nổi bật trong đời sống và công nghệ đã được công chúng quan tâm trong thời gian qua.
Từ vựng năm 2022: “Gaslighting” - Thao túng tâm lý
Gaslighting (Tạm dịch: Thao túng tâm lý) là thuật ngữ nói về "hành động hoặc thói quen lừa dối ai đó một cách trắng trợn, đặc biệt là vì lợi ích cá nhân". Theo Merriam-Webster, năm 2022 đã chứng kiến sự gia tăng 1740% lượt tìm kiếm về gaslighting và lượt tìm kiếm cao này đã kéo dài đến cả năm.
Peter Sokolowski - Biên tập viên của Merriam-Webster chia sẻ trong một cuộc phỏng vấn độc quyền với The Associated Press: “Đây là một từ đã xuất hiện rất nhanh trong tiếng Anh, đặc biệt là trong bốn năm trở lại đây, đến nỗi tôi và nhiều đồng nghiệp trong chúng tôi thực sự bất ngờ khi biết đến nó”.
Thuật ngữ này bắt nguồn từ tựa đề của một vở kịch năm 1938 và bộ phim dựa trên vở kịch đó, kể về một người đàn ông cố gắng khiến vợ mình tin rằng cô ấy đang bị bệnh. Những hành động bí ẩn của anh ta trên gác xép khiến đèn gas trong nhà mờ đi, nhưng anh ta lại khăng khăng nói với vợ mình rằng đèn không mờ đi và khiến cho cô ấy không thể tin vào nhận thức của chính mình.
Gaslighting là hiện tượng có thể xảy ra giữa hai người yêu nhau, những người trong gia đình và giữa những người bạn. Thao túng tâm lý còn có thể là một chiến thuật của công ty hoặc một cách để đánh lừa công chúng. Nếu định nghĩa theo ví dụ từ trong phim nói về vấn đề tâm lý giữa người với người thì năm 2022, nhiều người đã dùng từ này cho một lĩnh vực rộng lớn hơn: "hành động hoặc thói quen lừa dối một cách trắng trợn ai đó, đặc biệt là vì lợi ích cá nhân". Trong cách sử dụng này, Gaslighting phù hợp với các thuật ngữ khác liên quan đến các hình thức lừa dối và thao túng hiện đại, chẳng hạn như tin tức giả mạo, deepfake và trí tuệ nhân tạo.
Năm 2022, nhiều tờ báo đã dùng từ “Gaslighting” để mô tả những hành vi tiêu cực như: Tờ The New York Times, 28 tháng 3 năm 2022 - “Bệnh nhân cảm thấy các triệu chứng của họ bị bác sĩ coi là nhẹ hoặc chủ yếu là tâm lý đã sử dụng thuật ngữ 'gaslighting y tế' để mô tả trải nghiệm của họ và chia sẻ câu chuyện của họ”.
Việc “Gaslighting” trở thành từ của năm đã chỉ ra sự quan tâm của công chúng đối với các vấn đề về thao túng và ảnh hưởng tiêu cực trong xã hội. Từ vựng này không chỉ áp dụng cho các mối quan hệ cá nhân mà còn được sử dụng rộng rãi để miêu tả các hành vi lừa dối trong các lĩnh vực khác nhau.
Bên cạnh đó, trong năm 2022 còn có các từ khác được người dùng tìm kiếm nhiều như “Oligarch” (tạm dịch: Nhà tài phiệt) gắn liền với các sự kiện về chính trị giữa Ukraine và Nga, “Omicron” - một biến thể virus mới được tổ chức y tế thế giới WHO công bố, “LGBTQIA” - một từ viết tắt đầy đủ của lesbian, gay, bisexual, transgender, queer/questioning, intersex và asexual/aromantic/agender.
Từ vựng năm 2023: “Authentic” - Đích thực
Authentic (Tạm dịch: Đích thực) được từ điển Merriam Webster chọn là từ của năm do chứng kiến mức tăng trưởng về tìm kiếm trực tuyến các chủ đề về AI (Trí tuệ nhân tạo), người nổi tiếng và social media. Theo Merriam Webster, “Authentic” đã có lượng tìm kiếm nhiều từ trước nhưng do ranh giới giữa “thật” và “giả” ngày càng mong manh nên từ vựng này lại ngày càng có được nhiều lượt tìm kiếm hơn.
“Authentic” mang nhiều nghĩa trong đó bao gồm “không giả mạo hay bắt chước” (đồng nghĩa với từ “real” - thật và “actual” - thực tế) và từ này còn có nghĩa nói về đức tính của con người - “trung thực với cá tính, tinh thần hoặc đặc điểm của mình”. Tuy là một phẩm chất đáng khao khát, nhưng “authentic” khó định nghĩa và thường gây tranh luận trên nhiều diễn đàn và cũng chính vì lý do này mà nhiều người tìm đến từ điển để tra cứu nghĩa chính xác.
Năm 2023 là một năm trỗi dậy của công nghệ AI khi hàng loạt các thương hiệu nổi tiếng ứng dụng công nghệ này vào sản phẩm, quy trình làm việc. Nổi bật trong đó là công cụ Chat GPT ra đời vào cuối năm 2022 và nhanh chóng đạt được 10 triệu lượt sử dụng chỉ sau vài tuần đi vào hoạt động. Từ đó, “cuộc chiến” về AI của những ông lớn bắt đầu nổ ra và tác động của nó lên các video deepfake, hợp đồng của diễn viên, tính trung thực trong học thuật và rất nhiều chủ đề khác - ranh giới giữa "thật" và "giả" ngày càng trở nên mờ nhạt.
Trong lĩnh vực người nổi tiếng, Authentic được gắn với ca sĩ Lainey Wilson, Sam Smith và đặc biệt là Taylor Swift đều trở thành tiêu đề vào năm 2023 với những tuyên bố về việc tìm kiếm "giọng nói đích thực" và "bản ngã đích thực" của họ. Nổi bật là Taylor Swift liên tục được các đầu báo nhắc đến cùng với từ “Authentic” cho những cống hiến về nghệ thuật, tính chân thật trong từng lời bài hát, hành động của nữ ca sĩ và đặc biệt là Tour diễn vòng quanh thế giới “The Eras Tour”. Không những thế, Taylor Swift còn được chọn là “Nhân vật của năm” của Tạp chí Time vào năm 2023 cho những gì mà cô đã làm và ảnh hưởng sâu sắc đến xã hội.
Bên cạnh đó, “Authentic” cũng được giới trẻ nhắc đến nhiều và đặc biệt là Gen Z, nhóm đối tượng được đánh giá là có nhiều hoạt động mạnh mẽ trên mạng xã hội và không ngại thể hiện bản thân mình. Nhóm đối tượng này mong muốn được thể hiện chân thật giọng nói của chính bản thân và những điều “dối trá” làm họ cảm thấy mệt mỏi. Nổi bật là câu chuyện của một nữ TikToker Gen Z hiện đang làm trong lĩnh vực chia sẻ về công việc của mình "giống như một công việc diễn xuất toàn thời gian" và cảm thấy "cạn kiệt - đặc biệt là về mặt tinh thần, đôi khi thậm chí là về mặt thể chất”.
"Authentic" cũng là từ khóa mà các thương hiệu, nhãn hiệu và người có ảnh hưởng (influencer) sử dụng vì mục đích thương mại, theo như cách Elon Musk chia sẻ tại Hội nghị thượng đỉnh Chính phủ Thế giới ở Dubai, tỷ phú này cho biết ông khuyến khích các CEO, nhà lập pháp, bộ trưởng và các nhà lãnh đạo khác "nói một cách chân thực" trên mạng xã hội.
Bên cạnh từ Authentic thì năm 2023 còn có các từ khác được người dùng sử dụng nhiều như: “Rizz” - từ lóng của sự “hấp dẫn” và “quyến rũ”, đây là từ được giới trẻ sử dụng nhiều khi khen một ai đó; “Deepfake”; “Coronation” (tạm dịch: Lễ đăng quang) - Buổi lễ trao vương miện cho quốc vương Anh mới — Charles III đã khiến thuật ngữ này tăng đột biến vào tháng 5; “EGOT” - từ ghép của các giải thưởng Emmy, Grammy, Oscar và Tony; “X” - gắn liền với sự kiện Elon Musk đổi tên nền tảng mạng xã hội Twitter thành X;...
Sự phổ biến của “Authentic” không chỉ phản ánh sự thay đổi trong cách người ta nhìn nhận giá trị cá nhân mà còn là phản ứng trước những thay đổi trong công nghệ. Trong thời đại mà tính xác thực ngày càng được đánh giá cao, “Authentic” là một từ khóa đại diện cho những trăn trở của xã hội về sự thật và giả tạo.
Hai từ vựng của năm 2022 và 2023 – “Gaslighting” và “Authentic” – đều phản ánh mối quan tâm sâu sắc của xã hội hiện đại đối với tính chân thực và niềm tin. "Gaslighting" xuất hiện khi sự thao túng tâm lý trở nên phổ biến, thể hiện sự mất niềm tin vào những gì chúng ta được nghe hoặc thấy, đặc biệt là qua các kênh truyền thông hoặc giữa các mối quan hệ cá nhân. Ngược lại, "Authentic" nhấn mạnh mong muốn được sống và giao tiếp chân thật, không bị ràng buộc bởi những yếu tố giả tạo, đặc biệt khi ranh giới giữa "thật" và "giả" ngày càng trở nên mờ nhạt.
Trong bối cảnh công nghệ phát triển, nhất là với AI và mạng xã hội, cả hai từ này cùng phản ánh sự đấu tranh của con người để phân biệt thật – giả và nhu cầu tìm kiếm những giá trị chân thật, tránh xa những hành vi thao túng và giả dối. Khi xã hội ngày càng nhận thức rõ về “Gaslighting” và các yếu tố giả tạo, mong muốn hướng đến sự “Authentic” trở nên mạnh mẽ hơn. Điều này cho thấy rằng trong một thế giới đầy phức tạp và biến động, nhu cầu về tính chân thực và đáng tin cậy là những yếu tố thiết yếu mà cả cá nhân và tổ chức đều hướng tới.
Kim Yến
Đừng quên đăng ký newsletter của Advertising Vietnam để cập nhật những thông tin mới nhất về marketing, quảng cáo hàng tuần!