TVC (phim quảng cáo) - hình thức quảng cáo bằng video trên các phương tiện truyền thông đại chúng là khái niệm không còn quá mới lạ trong tiếp thị. Trên thực tế, để có thể đem về hiệu quả truyền thông cho thương hiệu, một TVC phải phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố. Bên cạnh một ý tưởng sáng tạo, kịch bản thú vị hay đội ngũ production house chuyên nghiệp, thì năng lực của các talent (diễn viên, voice talent,...) cũng là yếu tố quan trọng làm nên sự thành công và sức hấp dẫn cho một TVC. Nhưng khác với diễn viên, Voice Talent chỉ xuất hiện trên màn ảnh thông qua giọng nói. Không lung linh son phấn, không cầu kỳ phục trang, nghề Voice Talent làm thế nào để “thổi hồn" vào TVC chỉ bằng giọng nói của mình?

Cùng trò chuyện với Lý Uyên - Voice Talent, Voice Trainer hơn 7 năm kinh nghiệm làm nghề và đã từng hợp tác với các nhãn hàng lớn như Enfa A+, Yamaha, NutiFood, Sendo, VNG,... 

Nhắc đến nghề dùng giọng nói, nhiều người sẽ liên tưởng ngay đến diễn viên lồng tiếng hay phát thanh viên. Khái niệm “Voice Talent“ bao hàm cho tất cả nghề nghiệp tận dụng thế mạnh giọng nói để truyền tải thông điệp và gửi gắm cảm xúc có lẽ vẫn còn khá mới mẻ. Bên cạnh phim ảnh, báo đài, Voice Talent cũng tham gia lồng tiếng cho TVC, video giới thiệu sản phẩm,... Trước sự phát triển mạnh mẽ của các nền tảng nội dung trực tuyến và xuất hiện xu hướng người dùng muốn vừa tiếp cận thông tin nhanh vừa làm được cùng lúc nhiều việc, Voice Talent hiện nay còn có thể đọc tin tức, sách điện tử hay trở thành giọng lồng tiếng độc quyền cho các kênh truyền thông của thương hiệu. Đối với thương hiệu hay một kênh thông tin, Voice Talent góp phần quan trọng trong việc làm nên sự thành công của một TVC hay video. Vì “thay mặt mượn lời“ cho thương hiệu và sản phẩm, giọng đọc chính là yếu tố “thổi hồn” sắc thái và cảm xúc vào những cảnh quay đơn thuần.

Nhu cầu nguồn nhân lực tăng cao nhưng việc tìm kiếm một Voice Talent có giọng đọc tốt và nhiều khả năng biến hoá lại khó như “mò kim đáy bể“, do ngành nghề này chưa có trường lớp chính quy đào tạo và không có thước đo cụ thể nào cho chuyên môn của một người đọc (khả năng biểu đạt cảm xúc, cách nhấn nhá,...).

Bảy năm trước, Lý Uyên (tên thật là Lý Thị Hồng Uyên, sinh năm 1996) đã nhận ra nhu cầu nhân lực và tiềm năng phát triển của nghề Voice Talent đang vượt ra khỏi phạm trù phát thanh hay lồng tiếng. Nhờ ngọn lửa đam mê trong mình, chị đã quyết định nghiêm túc theo đuổi nghề. Từ một cô sinh viên không có chuyên môn trong lĩnh vực lồng tiếng, “chân ướt chân ráo“ vào ngành với profile là ba năm kinh nghiệm sinh hoạt tại CLB Phát thanh dành cho sinh viên, cho đến hiện tại, chị đã trở thành Voice Talent full-time cho nhiều nhãn hàng lớn và Voice Trainer của một agency do mình sáng lập. Bên cạnh đó, với mong muốn cung cấp kiến thức và truyền cảm hứng cho những bạn trẻ yêu mến công việc Voice Talent, Lý Uyên cũng xây dựng kênh TikTok “Nói Cùng Uyên“ (hiện có gần 60.000 follower) để cùng chia sẻ những câu chuyện làm nghề.

Ngồi nghe chị kể lại hành trình 7 năm theo đuổi và biến đam mê thành sự nghiệp, từ khoá đọng lại sâu sắc nhất có lẽ là “luyện tập“. Đi qua 7 năm, Lý Uyên vẫn chỉ thấy mình giống như một người đi học, tự rèn luyện, tự vấp ngã rồi tự mở mang.

Năm 2018, sau khi tốt nghiệp đại học, Lý Uyên từ Trà Vinh lên Sài Gòn lập nghiệp. Song song với công việc full-time đi theo đúng chuyên ngành Ngôn Ngữ Anh, chị tìm kiếm các công việc Voice Talent khác để làm thêm. Trước khi có cơ hội hợp tác với Enfa Grow+ vào năm 2020, rồi sau đó là Nutifood, Sendo, ngân hàng SCB hay LG trong video kỷ niệm 9 năm hành trình thương hiệu, Lý Uyên cũng từng có khoảng thời gian chênh vênh với định hướng và tự ti vào giọng nói của mình. Chị gọi khoảng thời gian đó là lúc chị vẫn còn “ngủ quên trên chiến thắng“, còn sống trong những ảo mộng về lời khen của mọi người dành cho giọng đọc của mình. 

Thực tế, chuyên môn nghề nghiệp của một Voice Talent chưa thể đo lường cụ thể. Do đó, một cá nhân có giọng nói hay thường được đánh giá là có tiềm năng làm nghề. Lý Uyên không phủ nhận rằng năng khiếu cá nhân cũng là một trong những lý do thôi thúc chị đến với công việc Voice Talent. Thế nhưng, hai năm tự học hỏi và đón nhận những thất bại đầu đời khiến chị hiểu rằng năng khiếu vốn chỉ là một bàn đạp không hơn không kém. Đến một lúc, khi quán tính không còn, thì chỉ có việc luyện tập mới giúp người làm nghề chạy bền và xa hơn nữa, thay vì chỉ mãi dậm chân tại chỗ ở một vạch đích mang tên “năng khiếu“. 

Với đặc thù ngắn gọn, súc tích, TVC thường không yêu cầu giọng đọc của Voice Talent xuất hiện quá nhiều. Ở một số TVC, thương hiệu tìm đến Voice Talent chỉ để đọc duy nhất tagline hay slogan. Thế nhưng, tagline và slogan dù ngắn gọn nhưng lại chứa đựng cả sứ mệnh thương hiệu và thông điệp sản phẩm. Chính vì vậy, nếu được “chọn mặt gửi vàng“ cho vài giây đọc tagline hay slogan của thương hiệu, Voice Talent không chỉ nhận được khoản thù lao ấn tượng mà còn tăng sự uy tín cho hồ sơ cá nhân của mình. “Bức tranh màu hồng“ về một công việc làm nhanh, ăn chóng từ đó được thêu dệt nên dành cho nghề Voice Talent. 

Kể chuyện làm nghề, kênh TikTok Nói Cùng Uyên chưa bao giờ nhắc về thu nhập, hợp đồng hay những giá trị vật chất. Lý Uyên chia sẻ: “Lý do đơn giản lắm, vì đó là những thứ mà các bạn trẻ mới vào nghề sẽ chẳng bao giờ có được ngay. Tôi muốn kể những câu chuyện chân thật nhất và đúng nhất về nghề, để truyền đam mê thực sự cho các bạn”. Để có thể ghi trong hồ sơ cá nhân của mình tên của những thương hiệu lớn, Lý Uyên cũng từng chật vật tìm kiếm khách hàng, phải chấp nhận những công việc được trả công ít ỏi vì kiến thức chưa đủ và kỹ năng chưa vững. Không được đào tạo bài bản về chuyên môn, chị tìm đến các nhóm cộng đồng của những người cùng làm nghề Voice Talent nhằm thu thập thông tin, học hỏi từ anh chị đi trước và tập nói hằng ngày. 

Ngoài vai trò là một Voice Talent full-time, Lý Uyên hiện còn đảm nhiệm công việc Voice Trainer tại agency Sky Voice Media. Làm công việc dạy học, chị thường nhận được câu hỏi từ học sinh của mình rằng: dạy nhiều học viên như vậy, cô không sợ sau này học viên sẽ cạnh tranh với chính mình hay sao? Nhưng không riêng gì Voice Talent, bất kỳ ngành nghề hay lĩnh vực nào cũng đều có sự cạnh tranh. “Tôi nghĩ rằng chẳng việc gì phải lo lắng về điều này. Tôi dạy học viên, tôi cũng dạy chính mình hằng ngày. Tôi chưa từng nghĩ đến chuyện dừng lại, nên tôi cũng không bao giờ sợ hãi cạnh tranh“ - Lý Uyên thẳng thắn.

Đối với những bạn trẻ mới vào nghề, Lý Uyên chia sẻ thêm về những cách luyện tập mà các bạn có thể áp dụng:

• Tham gia các nhóm cộng đồng để học hỏi từ anh chị đi trước
• Nghe nhiều TVC và tập đọc theo
• Nghe file ghi âm của các anh chị và ghi chú lại điểm đáng học hỏi hoặc cần sửa chữa
• Đăng file ghi âm của mình lên các nhóm cộng đồng để anh chị đi trước góp ý

Về trang thiết bị cần có của mỗi Voice Talent, chị lưu ý điện thoại hay máy tính đều có thể ghi âm tốt. Tuy nhiên, nếu có thể, mỗi Voice Talent cần sở hữu một chiếc mic riêng để nâng cao hình ảnh chuyên nghiệp với khách hàng và tạo không gian làm việc nhiều cảm hứng hơn cho bản thân. 

Như đã nói, sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ và sự đa dạng của các nền tảng nội dung đã giúp nghề Voice Talent có thêm nhiều “đất dụng võ”. Điển hình như trên TikTok, nền tảng này ngày nay xuất hiện rất nhiều kênh sáng tạo có nội dung review sản phẩm, địa điểm, trải nghiệm,... Thể loại nội dung này sẽ yêu cầu rất nhiều giọng lồng tiếng. Để ghi được dấu dấn với độc giả qua một video ngắn trên TikTok, các nhà sáng tạo nội dung review thường phải sở hữu màu giọng rất đặc biệt, khó lẫn với ai. Có thể nói, màu giọng độc đáo là vũ khí chủ lực mà mỗi TikToker nên tận lực sử dụng. Tuy nhiên, để đảm bảo giá trị thông tin cho một video review, nhà sáng tạo nội dung cần lưu ý nhấn nhá vào những từ khoá quan trọng nhất của kịch bản khi lồng tiếng. Tốc độ đọc cũng cần chậm rãi, từ tốn để tạo cảm giác nhẹ nhàng, thoải mái, dễ tiếp nhận cho người nghe. Ngoài ra, khi xây dựng kịch bản, ngắn gọn và đủ ý cũng là hai yếu tố mà nhà sáng tạo cần đặc biệt quan tâm.  

Trong lĩnh vực lồng tiếng nói chung, màu giọng cũng là yếu tố tạo nên bản sắc cá nhân cho một Voice Talent. Nhưng không phải cá nhân nào vốn sinh ra cũng đều đã sở hữu một màu giọng độc đáo. Lúc này, điều một Voice Talent cần làm là phải “một màu trong phong cách“. Cụ thể Voice Talent hãy tự trả lời câu hỏi: ngành hàng và phân khúc khách hàng yêu thích của mình là gì? “Mỗi ngành hàng, mỗi phân khúc khách hàng mục tiêu của thương hiệu sẽ yêu cầu sắc thái khác nhau trong giọng lồng tiếng. Ví dụ sản phẩm dành cho mẹ và bé cần sự nhẹ nhàng, nữ tính thì các sản phẩm công nghệ lại đòi hỏi phong thái tự tin và sang trọng. Do đó, nếu không có màu giọng đặc biệt, thì hãy đặc biệt ở việc làm tốt một phong cách duy nhất, để ghi điểm với những khách hàng đang tìm kiếm phong cách đó.” - Lý Uyên giải thích. 

Video kể lại hành trình 9 năm của thương hiệu LG với giọng lồng tiếng từ Voice Talent Lý Uyên

Cho đến hiện tại, các thương hiệu biết đến chị vẫn nhờ thế mạnh ở màu giọng nhẹ nhàng, nữ tính, đặc biệt phù hợp với các ngành hàng như điện tử, trang sức, mẹ & bé,... Tuy nhiên, Lý Uyên lưu ý việc tập trung vào một phong cách duy nhất chỉ nên là chiến lược “thâm nhập thị trường“ của một Voice Talent mới. Theo chị, khi chuyên môn đã vững và hồ sơ cá nhân đủ uy tín, Voice Talent nên ưu tiên sự đa dạng và biến hoá liên tục trong phong cách để tiếp cận với nhiều cơ hội và được mở mang nhiều thứ hơn.

“Tôi vẫn nhận những công việc phù hợp với màu giọng của mình thường xuyên, vì đó đã trở thành bản sắc cá nhân của riêng mình rồi. Nhưng ngoại lệ thì luôn có. Ngay khi có cơ hội, tôi vẫn sẵn sàng được hợp tác với những thương hiệu có kịch bản độc đáo hay thật khác biệt với phong cách nữ tính thường ngày của mình. Đó chính là cách để tôi luyện tập và thử thách bản thân mỗi ngày” - chị bộc bạch.

1. Hiện nay, nhiều trang tin tức đã sử dụng giọng trí tuệ nhân tạo (A.I.) để đọc các podcast, tin tức âm thanh với ngữ điệu, cảm xúc gần như người thật. Chị đánh giá như thế nào về các giọng đọc này?

Phải công nhận một điều rằng, A.I giờ đã tiến bộ rất nhiều. Đối với những kịch bản dài, nhiều chữ và thông tin, A.I có khả năng thể hiện rất hiệu quả. Cơ bản, những kịch bản đó không có yêu cầu về mặt cảm xúc, nhấn nhá, hay phải chỉnh theo timing. Ví dụ, với những kịch bản ngắn và quan trọng ở yếu tố thời điểm như TVC, nếu phải chỉnh theo timing của kịch bản, giọng A.I có thể bị đẩy nhanh hoặc kéo chậm lại, dẫn đến kém chân thật. 

2. Theo chị, đâu là ưu và khuyết điểm của giọng A.I so với giọng người thật?

A.I rất giỏi trong việc truyền đạt những kịch bản có nhiều thông tin, tức là những kịch bản chỉ cần một tone giọng đều, bằng phẳng từ đầu đến cuối. Lợi điểm thành bất cập. Điều này khiến A.I kém linh hoạt và biểu đạt được đa dạng sắc thái, cảm xúc khi cần. Trong khi đó, biểu đạt cảm xúc và linh hoạt theo yêu cầu của kịch bản và của khách hàng là điểm mạnh lớn nhất của giọng người thật so với A.I. Người thật có thể đọc được các kịch bản dài như A.I, nhưng ngược lại A.I lại không có khả năng thể hiện xúc cảm và đa dạng sắc thái như con người.

3. Theo chị, trong tương lai, giọng A.I. liệu có thể thay thế hoàn toàn giọng của người thật hay không? 

A.I cũng chỉ học từ con người mà thôi. A.I phát triển thì con người cũng phát triển. Do đó, nếu con người không ngừng luyện tập, tiến bộ và biến hoá thì chẳng bao giờ sợ bị thay thế.

4. Giữa muôn vàn lựa chọn về giọng A.I. và trong tương lai có thể nhiều hơn nữa, Voice Talent có cần phải cạnh tranh với giọng A.I.? Nếu có, Voice Talent cần phải làm gì để tôn lên unique-selling-point (lợi điểm bán hàng độc nhất) của chính mình?

Unique-selling-point của Voice Talent so với A.I chính là khả năng biểu đạt cảm xúc. Do đó, người làm nghề Voice Talent nên chú trọng rèn luyện và trau dồi chuyên môn này thường xuyên cho bản thân. Bên cạnh đó, tôi cũng thường dặn học viên là hãy tránh những kịch bản chỉ đề cao mặt thông tin vì đây là điều mà A.I đã có thể chinh phục gần như hoàn hảo. Những kịch bản “nhiều chữ" như vậy cũng làm mất đi nhiều cơ hội được thể hiện xúc cảm của con người.